Rzewuscy pochodzeniem społecznym, przyzwyczajeniami �źycia codziennego byli obcy współczesnej im epoce. Obcość ta była tylko formalna. Emocjonalnie i moralnie byli zaanga�źowani w rzeczywistość dziejową. Byli zawsze po stronie tego, co ich zdaniem było słuszne i dobre. Instynkt moralny mieli zdrowy i dobrą orientację w przemianach, które przyniósł wiek XX. Krąg zainteresowań najbli�źszych sobie ludzi byt wyznaczony, mimo prób �źycia, obyczajami minionej epoki.

Starsi mieszkańcy powojennego Kętrzyna przypominają sobie sędziwe mał�źeństwo. Oboje dostojni, ubrani wprawdzie niemodnie, ale gustownie, z namiastką elegancji. Zawsze razem na nabo�źeństwie w kościele św. Jerzego. Ci państwo to hrabiostwo Rzewuscy. W 1958 r. hrabia zmarł. Odtąd mo�źna było spotkać hrabinę samą lub w towarzystwie sąsiadek. Jadwiga o 15 lat prze�źyta swego mę�źa Stanisława. Oboje są pochowani na cmentarzu komunalnym w Kętrzynie. Życzliwe sąsiadki opiekują się do dziś ich grobami.

Skąd pochodzili? Jakie drogi przywiodły ich na Ziemie Odzyskane?

Stanisław Rzewuski urodził się 8 października 1884 r. w Wirszuliszkach, powiat wiłkomirski, województwo kownieńskie. Rodzice to Eustachy i Tekla. Nie zachowały się informacje o latach jego dzieciństwa. Studia uniwersyteckie w zakresie rolnictwa Stanisław ukończył w Halle (Niemcy). W latach 1912-1917 słu�źył w wojsku carskim w stopniu chorą�źego. Był człowiekiem myślącym i postępowym. Zachowało się zaświadczenie wydane w języku rosyjskim:

"Iziumieński Powiatowy Komitet Rewolucyjny zaświadcza, �źe okaziciel niniejszego zaświadczenia Stanisław Rzewuski syn Eustachego jest członkiem wykonawczego biura Iziumieńskiego Rewolucyjnego Komitetu. Podpis. Pieczęć".

W 1919 r. wstąpił do 10 pułku ułanów, w 1920 r. słu�źył w kresowej Jeździe Ochotniczej w stopniu rotmistrza, w 1921 r. został przeniesiony do rezerwy, a w 1925 r. przystąpił do pospolitego ruszenia w Wilnie.

Majątek ziemski Wiruszliszki, nale�źący do przodków, znajdował się na terytorium Litwy, gdzie wszystkie posiadłości obszarnicze uległy parcelacji. W okresie międzywojennym Stanisław .Rzewuski prowadził kancelarię w Wilnie. Jak wynika z dokumentów, nie wszystko szło gładko. Zachowało się kilka odpisów akt sądowych, z których wynika, �źe starano się go zniesławić. Na rozprawach sądowych świadkowie charakteryzują Rzewuskiego jako człowieka bardzo skrupulatnego w sprawach finansowych. Był ju�ź wdowcem, gdy �źenił się z Jadwigą. Z pierwszego mał�źeństwa miał syna, którego wychowywała rodzina matki za granicą. Z relacji osób znających Rzewuskich wynika, �źe byli to ludzie skryci, nie lubili odsłaniać rodzinnych sekretów i tajemnic.

Hrabia był zagorzałym myśliwym, poza tym bardzo lubił konie. Towarzystwo dobierał starannie i z rezerwą. Cię�źkie czasy II wojny światowej dotknęły i rodzinę Rzewuskich. Zostali zmuszeni do opuszczenia własnej wilii, zamieszkali w mieszkaniu komunalnym. Kiedy wojna się skończyła, zapisali się na wyjazd do Polski. Zachowała się karta repatriacyjna: "S. Rzewuski zamieszkały w Wilnie przy ul. Łabdariu 8/19 ewakuuje się do Białegostoku. Wraz z nim �źona Jadwiga urodzona 21.04.1886 r. i Strzelecka Józefa urodzona 10.05.1861 r. - teściowa. Posiada 50 kg produktów i 500 kg przedmiotów u�źytku domowego". Traf chciał, �źe w przeddzień wyjazdu teściowa zmarła. Pogrzebem zajęli się sąsiedzi. Rzewuscy nie mogli stracić miejsca w pociągu.

Z Białegostoku przyjechali na Ziemie Odzyskane. Zachowało się zaświadczenie: "Starostwo Powiatowe w Rastemborku nr 45 dnia 15.04.1945 r. stwierdza się, �źe obywatel Rzewuski Stanisław syn Eustachego, Polak, urodzony we wsi Wirszuliszki, powiat wiłkomirski pracuje w starostwie powiatowym. Zaświadczenie wydane na podstawie Karty Ewidencyjnej nr 7147/9/10. Wa�źne do dnia 1.05.1946 r. Pieczęć. Podpis".

W Kętrzynie Rzewuscy zamieszkali przy ul. Chopina 29/9. Włączyli się w nurt nowego źycia. Brali czynny udział w �źyciu towarzyskim. Jadwiga chętnie przygrywała na pianinie do tańca a Stanisław umiał poprowadzić ka�źdą zabawę. Miał plany związane z rolnictwem. Otrzymał folwark w Małej Wsi, w którym zatrudniał Mazurów i zakontraktował czosnek. Skupował konie, odkarmiał je, wybierał najbardziej wartościowe i sprzedawał wojsku z określonym zyskiem. W trudnych, powojennych czasach ceniono ka�źdą inicjatywę zmierzającą do zagospodarowania nowych ziem, zachował się więc dyplom: "Główna Komisja Obywatelska Daniny Narodowej w Warszawie nr 5059. Dyplom Odznaki Pamiątkowej nadanej ob. Rzewuskiemu Stanisławowi za zasługi na rzecz daniny narodowej za zagospodarowanie Ziem Odzyskanych. Warszawa 50 czerwca 1947 r. podpisy".

Ale w rolnictwie du�źo zale�źy od pogody i od nakładów pracy. Kontraktacje nie dały spodziewanych zysków, co spowodowało niemo�źność spłacenia zaciągniętej po�źyczki. Poza tym wyjechali Mazurzy, nie było chętnych do pracy. W niedługim czasie ziemię przejęła spółdzielnia produkcyjna. W trudnej sytuacji �źyciowej Rzewuskim pomagali krewni z Zachodu. Trudno było im się przyzwyczaić do nowych warunków (w początkowym okresie pobytu w Rastemborku mieli słu�źbę i trzy pieski), brak środków spowodował odejście pomocy domowych, a pieski zostały podarowane sąsiadom.

Stanisław opracowuje wnioski racjonalizatorskie i wysyła je do Biura Patentowego, spodziewając się du�źych pieniędzy. W tym te�ź czasie sporządza testament: "Kętrzyn 2 maja 1952 r. Ostatnia moja wola. W razie mojej śmierci zapisuję na wyłączną własność mojej �źonie Jadwidze Rzewuskiej pełne prawo do dwóch moich wynalazków, które poni�źej określam lub do nale�źnych za te wynalazki wszelkich wpływów i wynagrodzeń, a mianowicie: l) dotyczący podnoszenia z dna morskiego (wodnego) okrętów za pomocą aparatury balonowej; 2) dotyczący automatycznej sygnalizacji o przekroczeniu dozwolonej szybkości w miastach i osiedlach przez pojazdy mechaniczne. Podpis. Podpis notariusza".

Niestety, wpływy nie nadchodziły i Rzewuscy zaczęli wyprzedawać rodzinne pamiątki. Wrodzona niepraktyczność utrudniała im �źycie, nie nauczyli się oszczędzać i planować. Musieli zamienić mieszkanie na mniejsze, przestali udzielać się towarzysko. Pomagali im państwo Grossman, Mazurzy z ul. Chopina, dawni sąsiedzi Rzewuskich, którzy obecnie mieszkali w Niemczech. Kierują podania do opieki społecznej. Przytoczę jedną odpowiedź: "Wojewódzka Rada Narodowa w Olsztynie Wydział Pracy i Pomocy Społecznej, nadmienia się, i�ź Wasza sprawa została skierowana do Urzędu Rady Ministrów w sprawie zaopatrzenia wyjątkowego. Opinia KP PZPR została równie�ź dostarczona. Karta informacyjna Waszej �źony została przesłana do Prezydium PRN w Kętrzynie w celu udzielenia Wam jednorazowej zapomogi pienię�źnej, o czym ju�ź zostaliście zawiadomieni 10.07.1954 r. Moroz Władysław".

.Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Kętrzynie Referat Spraw Socjalnych 50.08. 1957 Zaświadcza się, �źe ob. S. Rzewuski zamieszkały w Kętrzynie, ul. Chopina 29, majątku �źadnego ruchomego, ani nieruchomego nie posiada. Utrzymuje się z �źoną Jadwigą z renty, która pobiera w sumie 590 zł miesięcznie z ZUS w Olsztynie oraz zapomogi z PMRM w Kętrzynie, którą otrzymuje 500 zł kwartalnie. W/w pracy zarobkowej podjąć nie mogą z powodu podeszłego wieku i chorób, nadmienia się, �źe ob. Rzewuski posiada dyplom nr 5059 odznakę za zasługi dla Ziem Odzyskanych, jest zasłu�źony dla kraju w okresie walk o obalenie caratu w 1917 r., na co posiada dokument".

A co zachowane dokumenty mogą nam przekazać na temat Jadwigi Rzewuskiej? Otó�ź ojciec Jan Konopacki miał 61 lat, gdy urodziła mu się córka Jadwiga. Był starszy od �źony Józefy Jadwigi z Bojarów, córki radcy tytularnego Zygmunta Minejko o 56 lat. Gdy córka miała 10 lat, sporządził testament, w którym zapisał córce 90 akcji w Banku Ziemskim w Wilnie, 100 akcji w Druskiennickim Towarzystwie Wód Mineralnych, 20 tysięcy rubli u hrabiego Tyszkiewicza w wekslach. Majątek nieruchomy, murowane i drewniane domy �źonie Józefie, a po jej śmierci córce Jadwidze. Inwentarz �źywy, meble, srebra, konie i pojazdy - �źonie. Wymienia jeszcze 5 spadkobierców, pamięta o rządcy i długoletnich słu�źących. Po śmierci ojca matka wyszła drugi raz za mą�ź za Strzeleckiego. Mieszkając w Wilnie, Jadwiga udzielała się w pracy społecznej w Polskim Czerwonym Krzy�źu, co podkreśla: "Jej owocną działalność na polu społecznym i energię w pracy dla dobra Ojczyzny".

Jadwiga była kobietą piękną, wytworną i delikatną. W 1954 r. ju�ź posiadała bezterminowe prawo jazdy na prowadzenie samochodu osobowego. Jednak w okresie międzywojennym majątek ju�ź zaczął się kurczyć i Jadwiga sprzedała część nieruchomości po ojcu. W czasie II wojny światowej hrabina pracowała jako pielęgniarka w szpitalu. Po przybyciu do Kętrzyna, jak podaje zaświadczenie sporządzone w języku rosyjskim i polskim, Rzewuska pracowała w Starostwie Powiatowym w Rastemborku. Poza tym udzielała lekcji gry na pianinie i języka francuskiego. Ze sobą Rzewuscy rozmawiali po angielsku.

Otrzymywała listy z Belgii od rodziny i przesyłki z Francji. Po otrzymaniu pieniędzy zawsze oboje przychodzili do sklepu spo�źywczego na ul. Chopina i naradzali się, co kupić. Kupowali najdro�źsze cukierki, którymi Jadwiga częstowała dzieci sąsiadów. Czasem z PCK otrzymywała ubranie, ale nie nosiła go uwa�źając, �źe nawet bardzo sfatygowana swoja odzie�ź jest lepsza ni�ź cudza.

Pamiętam tę siwą, wysoką, szczupłą i zawsze na czarno ubraną panią. Budziła szacunek i respekt. Sąsiadki mówiły, �źe była �źyczliwa, chocia�ź miała nawyki wielkopańskie. Nie potrafiła się ich wyzbyć w naszej nowej rzeczywistości. Bardzo cię�źką miała starość, kiedy została sama po śmierci mę�źa, którego prze�źyła o 10 lat. Pomagali sąsiedzi, a kiedy zmarła, ksiądz Flejszer zadbał o uroczysty katolicki pogrzeb.